Dünya çapında süratle değişen iklimin, insan sıhhatine yönelik tehditlerinin rekor seviyeye ulaştığı açıklandı.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) ile işbirliği içinde geliştirilen ve Dünya Meteoroloji Örgütü de (WMO) dahil olmak üzere 57 akademik kurum ve Birleşmiş Milletler (BM) kuruluşundan 122 önde gelen uzmanın çalışmasıyla ortaya konulan Lancet Sıhhat ve İklim Değişikliği Geri Sayım 2024 Raporu yayımlandı.
Rapora nazaran, global bulgular, iklim değişikliğinin sıhhat üzerindeki tehditlerini izleyen 15 göstergeden 10’unun yeni rekorlara ulaştığını ortaya koydu.
Dünyada 2023, kalıcı kuraklıklar, ölümcül sıcak hava dalgaları ve yıkıcı orman yangınları, fırtına ve sellerle insanların sıhhati, hayatları ve geçim kaynakları üzerindeki fevkalâde tesirleriyle kayıtlara en sıcak yıl olarak geçti. Geçen yıl beşerler olması gereken düzeyden 50 gün daha fazla sıhhati tehdit eden çok sıcaklıklara maruz kalırken, çok kuraklık global kara alanlarının yüzde 48’ini tesiri altına aldı.
65 yaş üstü bireylerde sıcağa bağlı vefatlar geçen yıl 1990’lardaki düzeye nazaran yüzde 167 ile rekor düzeyde arttı.
Dünya genelinde beşerler, yürüyüş yahut bisiklete binme üzere hafif açık hava idmanları yaparken rekor seviyede ısı gerilimine maruz kalırken, artan sıcaklıklar 512 milyar potansiyel iş gücü kaybına yol açtı. Bu kayıp, 1990-1999 ortalamasına nazaran yüzde 49 artışa ve 835 milyar dolar ekonomik büyüklüğe karşılık geliyor.
Son 10 yılda global kara alanının yüzde 61’inde 1961-1990 ortalamasına kıyasla çok yağış olaylarında artış görüldü. Bu da sel, bulaşıcı hastalık ve su kirliliği riskini artırdı. Buna paralel olarak, daha sık görülen sıcak hava dalgaları ve kuraklıklar, 2022’de 124 ülkede 151 milyondan fazla insanın şiddetli besin güvensizliği yaşamasına yol açtı.
Böylece, çok hava olaylarından kaynaklanan ekonomik kayıpların toplam yıllık kıymetinin 2019-2023 ortasında 227 milyar doları bulduğu kestirim edildi.
Hızla değişen iklim nedeniyle, sivrisinek kaynaklı ölümcül bulaşıcı hastalıkların yayılması için iklimsel uygunluk da arttı. Geçen yıl, 80’den fazla ülkede tüm vakitlerin en yüksek düzeyi olan 5 milyonun üzerinde dang olayı rapor edildi.
Rapordaki yeni ve güncellenmiş göstergeler, hükümetler ve şirketlerin fosil yakıtlara yaptıkları ısrarlı yatırımlar karşısında emisyonların tüm vakitlerin en yüksek seviyesine ulaştığını ve dünyanın dört bir yanındaki insanların hayatta kalma bahtını azaltan kayıplara yol açtığını ortaya koydu. Geçen yıl, güç dalından kaynaklanan karbondioksit emisyonları da 2022’ye nazaran yüzde 1,1 artışla tüm vakitlerin en yüksek düzeyine ulaştı.
TÜRKİYE’DEKİ ETKİLER
Türkiye’de ise 2014-2023 devrinde, her bir bebek ve 65 yaş üstü yetişkin sırasıyla yılda ortalama 14,8 gün ve 13,7 gün sıcak hava dalgasına maruz kaldı. Yalnızca 2023’te, tıpkı kümeler sırasıyla 24,8 gün ve 21,9 gün sıcak hava dalgası yaşadı.
Geçen yıl çok sıcaklığa maruz kalma nedeniyle 471 milyon iş gücü saati kaybedilirken, bu kayıp 1990-1999 devrindeki yıllık ortalamaya nazaran yüzde 14’lük artışa karşılık geliyor.
Sıcaklık nedeniyle iş gücü kapasitesinin azalmasından kaynaklanan potansiyel gelir kaybının da 846 milyon dolar olduğu kestirim edildi.
Türkiye’de, 2019-2023 periyodundaki her yıl, ülkenin yüz ölçümünün yüzde 82,7’si en az bir ay, yüzde 43,3’ü en az üç ay ve yüzde 11,7’si en az altı ay çok kuraklık yaşadı.
“BU YILKİ ENVANTER, EN TASA VERİCİ BULGULARI ORTAYA KOYDU”
Lancet Geri Sayım İcra Yöneticisi Marina Romanello, rapora ait değerlendirmesinde, iklim konusundaki eylemsizliğin sıhhat üzerindeki yakın tehditlerine yönelik bu yılki envanterin, sekiz yıllık izleme süreçlerindeki en telaş verici bulguları ortaya koyduğu ihtarında bulundu.
Geçen yıl çok sıcak hava dalgaları, ölümcül hava olayları ve yıkıcı orman yangınları başta olmak üzere iklim değişikliğinin tesirlerinin rekor kırdığını belirten Romanello, “Gezegendeki hiçbir birey ya da iktisat iklim değişikliğinin sıhhat tehditlerinden muaf değil. Fosil yakıtların durmaksızın genişlemesi ve sera gazı emisyonlarının rekor düzeylere ulaşması, sıhhat üzerindeki bu tehlikeli tesirleri daha da artırıyor ve bugüne kadar kaydedilen hudutlu ilerlemeyi bilakis çevirerek sağlıklı bir geleceği daha da ulaşılmaz hale getirme tehdidi yaratıyor.” sözlerini kullandı.
Romanello, bu tehdide karşın finansal kaynakların fosil yakıtlara aktarılmaya devam ettiğine işaret ederek, “Her yıl fosil yakıt sanayisine yatırılan yahut sübvanse edilen trilyonlarca doların yine kullanılması, pak güç ve güç verimliliğine adil, eşitlikçi bir geçiş ve daha sağlıklı bir gelecek sağlama fırsatı sunacak ve sonuçta global iktisada yarar sağlayacak.” değerlendirmesinde bulundu.
Lancet Countdown Eş Başkanı Anthony Costello da adil ve sağlıklı bir geleceğe yanlışsız ilerlemek için kaynakların fosil yakıt temelli iktisattan sıfır emisyonlu bir geleceğe gerçek kaydırılmasını ve finansal sistemlerde global bir dönüşüm gerektirdiğini vurgulayarak, “Başarılı bir ıslahat için, finansman düzeneklerinin refahı müdafaasını, sıhhat eşitsizliklerini azaltmasını ve bilhassa en çok muhtaçlık duyan ülkeler ve topluluklar için sıhhat kazanımlarını en üst seviyeye çıkarmasını sağlamak üzere, insanların sıhhati iklim değişikliği siyasetinin önüne ve merkezine yerleştirilmeli.” davetinde bulundu.